Όταν ο ντανταϊστής Βελλούδιος συναντήθηκε με τον σουρεαλιστή Εμπειρίκο

Ο Θάνος Μούρραης-Βελλούδιος (1895-1992) υπήρξε ο πρώτος και μοναδικός Έλληνας ντανταϊστής και ο 166ος στη σειρά στον κατάλογο των απανταχού ντανταϊστών, που συντάχθηκε το 2016 με αφορμή τα 100 χρόνια του κινήματος Dada, το οποίο υπήρξε πρόδρομος του σουρεαλισμού. Εξ ου και η ανάλογη Έκθεση.

Ήταν γόνος αστι­κής οι­κο­γέ­νειας πα­νε­πι­στη­μια­κών και υιο­θέ­τη­σε το επώ­νυ­μο της Αγ­γλί­δας για­γιάς του, Luise Murray, από τη μεριά της μη­τέ­ρας του, το οποί­ος εξελ­λή­νι­σε (Μούρ­ραης). Σε ηλι­κία 17 ετών, σπου­δά­ζο­ντας στη Ζυ­ρί­χη, σύ­χνα­ζε στο «Cabaret Voltair», που ήταν κέ­ντρο καλ­λι­τε­χνι­κής ψυ­χα­γω­γί­ας, στο οποίο γνώ­ρι­σε τους καλ­λι­τέ­χνες του ντα­νταϊ­στι­κού κι­νή­μα­τος. Στη Ζυ­ρί­χη είδε για πρώτη φορά το Ζέ­πε­λιν και έτσι απο­φά­σι­σε να γίνει και έγινε ο πρώ­τος Έλ­λη­νας ανε­μο­πό­ρος-αε­ρο­πό­ρος. 

Στη Ζυ­ρί­χη συλ­λαμ­βά­νει μια πρω­το­πο­ρια­κή ιδέα, την φα­ντα­σιο­με­τρία, η οποία είναι συλ­λο­γή ευ­τε­λών υλι­κών (π.χ. κο­χύ­λια, μικρά κομ­μά­τια από ξύλο, φελ­λοί, σύρ­μα­τα, μη­χα­νι­κά υπο­λείμ­μα­τα, κλπ), και δη­μιουρ­γεί μι­κρο­σκο­πι­κά έργα τέ­χνης. Εκεί δη­μιουρ­γεί και το πρώτο έργο του, το οποίο είναι ένα σχέ­διο Ζέ­πε­λιν, που, αντί να ρί­χνει βόμ­βες, ρί­χνει τε­τρά­φυλ­λα τρι­φύλ­λια, θέ­λο­ντας να μι­λή­σει για την ει­ρή­νη.

Κατά πως φαί­νε­ται, η άποψη του Βελ­λού­διου είναι πως η τέχνη δεν ορί­ζε­ται από τα βα­σι­κά και γνώ­ρι­μα υλικά (ξύλο, μάρ­μα­ρο, μπρού­τζος κλπ.), αλλά από οτι­δή­πο­τε υλικό, ακόμη και το πιο ευ­τε­λές. Ου­σια­στι­κά, η τέχνη ορί­ζε­ται από την έμπνευ­ση, τη φι­λο­σο­φία και την αι­σθη­τι­κή του καλ­λι­τέ­χνη.

Ο Βελ­λού­διος, διέ­θε­τε ένα ιδιό­τυ­πο ελ­λη­νο­κε­ντρι­σμό, όχι εθνι­κι­στι­κό, και δεν είναι τυ­χαίο που ο Σι­κε­λια­νός και η Εύα Πάλ­μερ, στην ανα­βί­ω­ση των Δελ­φι­κών Εορ­τών το 1927 και 1930, του ανέ­θε­σαν την χο­ρο­γρα­φία των αν­δρών. Έτσι αυτός,  χρη­σι­μο­ποιώ­ντας τον ζεϊ­μπέ­κι­κο χορό τον με­το­νό­μα­σε σε «Ζεϋ­μπέ­κι­κο», δη­λα­δή χορό του Δία. Πά­ντως, ξέ­χω­ρα από την πραγ­μα­τι­κή κα­τα­γω­γή του ζεϊ­μπέ­κι­κου ως χορού των ζεϊ­μπέ­κη­δων, εντού­τοις ο συν­δυα­σμός που έκανε ο Βελ­λού­διος με το «Ζευς», έχει καλ­λι­τε­χνι­κό εν­δια­φέ­ρον. Και ως τέ­τοιο χρειά­ζε­ται να το δούμε.

Η συ­νερ­γα­σία του με τον Εμπει­ρί­κο προ­ήλ­θε από τη φω­το­γρά­φι­ση των μι­κρο­σκο­πι­κών φα­ντα­σιο­με­τρι­κών κα­τα­σκευών του Βελ­λού­διου, με τον ιδιαί­τε­ρο τρόπο φω­το­γρά­φι­σης του Εμπει­ρί­κου, μέσα από σκιές και φω­το­σκιά­σεις, απο­δί­δο­ντας ου­σια­στι­κά μια νέα ει­κό­να και άρα ένα νέο έρ­γο-αντι­κεί­με­νο, μια δια­φο­ρε­τι­κή οπτι­κή του έργου τέ­χνης του Βελ­λού­διου. Διότι, τε­λι­κά, το έργο από τη στιγ­μή που φεύ­γει από τον δη­μιουρ­γό του, έχει τη δική του συ­νέ­χεια στο χρόνο, απο­κτά τη δική του πο­ρεία και ταυ­τό­τη­τα, ενώ ορί­ζε­ται κάθε φορά από τον εκά­στο­τε πα­ρα­τη­ρη­τή.

Από τη συ­νερ­γα­σία με τον Εμπει­ρί­κο, δη­μιουρ­γή­θη­καν 100 φω­το­γρα­φί­ες, ενώ ο Βελ­λού­διος έγρα­φε μικρά κεί­με­να σε κάθε φω­το­γρα­φία. «Αυτός ο συν­δυα­σμός αντι­κει­μέ­νου, κει­μέ­νου και φω­το­γρά­φι­σης είναι μο­να­δι­κός στον κόσμο», όπως λέει ο Δ. Αγρα­φιώ­της. Σε αυτές τις φω­το­γρα­φί­ες στη­ρί­ζε­ται η Έκ­θε­ση στο The Box (17 Απρι­λί­ου έως 17 Μαϊου 2018). Οι δε τί­τλοι των φω­το­γρα­φιών έχουν εν­δια­φέ­ρον, για τη φα­ντα­σία που δια­θέ­τουν, σε σχέση με το έργο. Ανα­φέ­ρω ορι­σμέ­νους: «Νάρ­κισ­σος», «Εύα και Αδάμ ως μό­ριον εν ιμέρω», «Το Υπο­συ­νεί­δη­το. Le Subconsciant», «Janus. Ο Θεός Ιανός. ΔΙ­ΠΡΟ­ΣΩ­ΠΟΣ», «Η Γυ­ναί­κα, το Άγνω­στο τούτο» κλπ. Επι­πλέ­ον, στην Έκ­θε­ση υπάρ­χουν τρία αυ­θε­ντι­κά μι­κρο­σκο­πι­κά έργα του Βελ­λού­διου, καθώς επί­σης το πρω­τό­τυ­πο ARTIST BOOK, που φι­λο­τέ­χνη­σαν ο Βελ­λού­διος και ο Τσα­ρού­χης για τον Δ. Πι­κιώ­νη. Επι­πλέ­ον, εκτί­θε­νται και φω­το­γρα­φί­ες από λα­ο­γρα­φι­κές πα­ρα­δό­σεις της πε­ριο­χής του Τυρ­νά­βου, το 1952, τις οποί­ες τρά­βη­ξε μαζί με τον Εμπει­ρί­κο, προ­σπα­θώ­ντας να κα­τα­γρά­ψουν τα έθιμα της ευ­γο­νί­ας της Κα­θα­ρής Δευ­τέ­ρας και τις φα­λι­κές σα­τι­ρι­κές γιορ­τές που τις συ­νό­δευαν.

Ο Βελ­λού­διος υπήρ­ξε ένας από τους ση­μα­ντι­κό­τε­ρους κο­σμο­πο­λί­τες καλ­λι­τέ­χνες του 20ου αιώνα, και από αυτόν εμπνεύ­στη­κε ο Βαμ­βα­κά­ρης και έγρα­ψε, το 1925, τον «Αρι­στο­κρά­τη». Πέ­θα­νε σχε­τι­κά άγνω­στος, όπως ακρι­βώς επέ­λε­ξε να ζήσει.

–